Zelfs een leven vol gaten, een leven van niets dan afwachten, is beter dan helemaal geen leven.
A Life Full of Holes, Driss Ben Hamed Charhadi, 1964
Ook al is de koloniale droom uiteengespat, hij heeft ons toch de erfenis van een onrechtvaardig regime nagelaten dat de mobiliteit tussen het noorden en het zuiden van de Middellandse Zee beheert en observeert. In deze flessenhals, die bekend staat als de Straat van Gibraltar (de Strait), zijn bezoekrechten tegenwoordig unilateraal.
Dit tussengebied bezit de verbijsterende bijzonderheid dat het gekenmerkt wordt als het toevallig samenvallen van een fysieke ruimte, een symbolische ruimte, een historische ruimte en, ten slotte, een vertrouwde ruimte.
In het Arabisch, net als in het Engels, omvat strait de begrippen nauwte (dayq) en verdriet (mutadayeq). Bij helder weer is de horizon vanaf de Marokkaanse kust Spaans, maar de Strait is een enorm Marokkaans kerkhof geworden. De huidige immigratie verschilt van de vorige. Deze heeft zijn eigen vocabulaire, zijn legendes, zijn liederen en rituelen. Men zegt niet meer: ‘hij is geëmigreerd’, maar h’reg: ‘hij verbrandde’, hij verbrandde zijn papieren, zijn verleden. De heldendaden van de verbranden komen overal naar boven, de verhalen wakkeren het verlangen naar elders aan. Tanger, een enclave waaraan nationale investeringen lang voorbijgingen, is nu een stad waar de hoop van duizenden verzandt. Ik wil niet zozeer heimwee naar een internationaal getto weergeven, maar allereerst die ingebeitelde, koppige drang om te vertrekken, die het volk zo kenmerkt.
Ik heb in deze serie foto’s getracht het metonymische karakter van de Strait aan te geven, door in mijn beelden de nadruk te leggen op de spanning tussen allegorie en momentopname. Strait is een ander woord voor de verleiding van het weggaan en een alledaags begrip (wat een gemeenschappelijk begrip is geworden) dat de straten van Tanger voortdurend in beroering brengt. Deze verschuiving in betekenis geeft de straten de vorm van een denkbeeldige ruimte waarin alle weerbarstige dromen van het verlaten van je land liggen opgesloten. De emigrant in spe creëert hier een collectieve identiteit vanwege de wettelijke belemmering om de Strait over te steken. Deze hindernis heeft als gevolg een toestand van berooidheid en van vernedering die hiermee samenhangt. De nieuwe immigratie (een tijdelijke, incidentele beweging) wordt in Europa gezien als iets dat meer weg heeft van migratie (een massale volksverhuizing). Wij bevinden ons in een tijdperk van achterdocht.
Marokkaanse steden zijn gevormd door stadsmigratie, maar ook door en voor toerisme; de twee grote, massale bewegingen die direct verband houden met de mondialisering. Deze transformatie maakt een aanpassing van de geografische spreiding van verschillen noodzakelijk. Nieuwe levenslopen (de exodus van het platteland, de terugkeer van Marokkaanse emigranten die ‘s zomers op bezoek komen) impliceren nieuwe identiteiten, identiteiten die gevormd worden om weerstand te bieden aan processen van indeling van ruimte die onvermijdelijk plaatsvinden.
Wanneer ik in Tanger foto’s maak, kan ik er niet omheen dat ik in de geboortestad van mijn vader verblijf, waar mijn moeder zichzelf kwijtraakte. Ik probeer niet om de spanning en de gevaren van vertrek als ondramatisch voor te stellen. Toch heb ik nooit echt geweten waar ik zelf ben wanneer ik door deze stad wandel, in welke geschiedenis. Ik kan alle inwoners die er weg willen fotograferen, maar zelf kom ik steeds weer terug en ik woon daar in de vertrouwde omgeving van mijn ouderlijk huis. In mijn beelden ban ik ongetwijfeld de heftige emotie van vertrek (het vertrek van de ander) uit, maar ik stel mezelf bloot aan de emotie van terugkeer (naar huis). De vervreemding is die van een valse vertrouwdheid. Ik fotografeer verleidingen, en niet echte pogingen, in een reportageachtige stijl. Zodra ik in Tanger terug ben, verkeer ik weer in een toestand van afwezigheid, ik word afwezig. Misschien is er een verband tussen mijn heel persoonlijke ervaring en de situatie van een bevolking die tracht haar land te verlaten omdat ze hun plek niet hebben kunnen vinden. Ik begon met het fotograferen van het huis van mijn moeder, de heftige emotie van huiselijke betrekkingen; en natuurlijk, wat ik vlakbij vind, zijn de mensen die van afwezig zijn dromen.
Yto Barrada